شعبان؛ ماه پیامبر اکرم(ص)
ماه شعبان تعلق به رسول خدا(ص) دارد. از حضرت امیر المؤمنین(ع) نقل است که فرمود: «شَهْرُ رَمَضَانَ شَهْرُ اللَّهِ وَ شَعْبَانُ شَهْرُ رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ رَجَبٌ شَهْرِی[1]». طی اعمال ماه رجب گفتیم که رجب حرم الهی است و مؤمن در این ماه در حریم حرم خداوند است. حال میگوییم که مراقبات ماه شعبان باید قویتر از ماه رجب باشد تا با خروج از حریم ماه رجب، لایق و مستعد ورود به حریم ماه شعبان شویم که تعلق به رسول خدا(ص) دارد؛ چنانکه از دعای رؤیت هلال ماه شعبان این مطلب به دست میآید: «اللَّهُمَّ... شَرِّفْنَا بِامْتِثَالِ مَرَاسِمِهِ وَ إِحْیَاءِ مَوَاسِمِهِ وَ أَلْحِقْنَا بِشُمُولِ مَرَاحِمِهِ وَ مَکَارِمِهِ وَ طَهِّرْنَا فِیهِ تَطْهِیراً نَصْلُحُ بِهِ لِلدُّخُولِ عَلَى شَهْرِ رَمَضَانَ مُظَفَّرِینَ بِأَفْضَلِ مَا ظَفِرَ بِهِ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ الْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.[2]»
مراقبه؛ افضل اعمال و مهمترین دستور ماه شعبان
دستور همیشگی مرحوم استاد در ایام خاص، تأکید بر مراقبه ی بیشتر بود. لذا ایشان در ماه شعبان، قبل از هر دستور دیگری، بر مراقبه تأکید می فرمودند که اصل دستورات این سه ماه است. به تناسبی که به ماه مبارک رمضان نزدیک می شدیم، استاد شدت مراقبه و محاسبه را بیشتر می کردند. ایشان در ماه رجب دستور بر سه مرتبه محاسبه طی روز و در هنگام نمازهای یومیه می دادند و آن را در ماه شعبان تشدید می کردند تا افراد با استعداد کامل وارد ماه مبارک رمضان شوند.
هر مقدار که اعمال بیشتر از صافی مراقبه و اخلاص عبور کند، پاک تر شده و نواقص آن جبران می شود و بدانید که مقدار کم اعمال هم آثار مطلوب خود را دارد: «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: اجْتَهَدْتُ فِی الْعِبَادَةِ وَ أَنَا شَابٌّ، فَقَالَ لِی أَبِی(ع): یَا بُنَیَّ، دُونَ مَا أَرَاکَ تَصْنَعُ، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً رَضِیَ عَنْهُ بِالْیَسِیرِ.[3]» و لذا توصیه ی بنده به عزیزانی که فرصت زیادی برای انجام مستحبات در این سه ماه را ندارند آن است که مراقبه ی خود را بیشتر نمایند تا از اعمال اندک خود هم بهره ی کافی ببرند.
لذا در بدو ورود به ماه شعبان غسل توبه و نماز توبه با همان کیفیتی که در ماه رجب عرض کردم فراموش نشود.
مهمترین اعمال عبادی ماه شعبان
اما اهم اعمال این ماه بدین قرار است:
1- فضیلت روزه ی ماه شعبان
امام باقر(ع) در ابتدای ورود به این ماه فرمودند: «إِنَّ صَوْمَ شَعْبَانَ صَوْمُ النَّبِیِّینَ وَ صَوْمُ أَتْبَاعِ النَّبِیِّینَ، فَمَنْ صَامَ شَعْبَانَ فَقَدْ أَدْرَکَتْهُ دَعْوَةُ رَسُولِ اللَّهِ(ص) لِقَوْلِهِ(ع): رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَعَانَنِی عَلَى شَهْرِی.» سخن پیامبر(ص) اینست که شعبان ماه من است؛ خدا رحمت کند آن کسی را که در ماه من، من را کمک می کند. کمک کردن به رسول خدا(ص) در این ماه یعنی در ماه شعبان همه باید دستورات پیغمبر اکرم(ص) را رعایت کنند، مراقب باشند به سمت گناه نروند، محاسبه و مراقبه ی دقیق تری داشته باشند و عباداتشان را دقیق‌تر انجام دهند. گرچه حضرت در ماه های دیگر هم می خواهند امّتشان را بالا ببرند، ولی در این ماه چنان رحمت ویژه‌ای بر خلایق سرازیر است که خداوند می خواهد همه را به برکت پیغمبر اکرم(ص) بالا ببرد. لذا شما نیز سعی کنید با مراقبه ی بیشتر و اجتناب از معاصی، بیشترین اهتمام را در همراهی با رسول خدا(ص) داشته باشید. امیر المؤمنین(ع) می فرمودند از زمانی که من این پیام رسول خدا(ص) را شنیدم، روزه ی ماه شعبان از من فوت نشد و انشاء الله تا پایان عمر نیز فوت نمی شود.
مرحوم استاد در باب روزه های ماه رجب می فرمودند که می توان با صدقه و یا تسبیحات خاص، آن را جبران کرد، ولی ظاهراً روزه های ماه شعبان جایگزین ندارد و بنده ذکر و یا عملی در این باره ندیده ام. این خود بیانگر ارزش فوق العاده ی روزه های ماه شعبان است؛ بی جهت نیست که در دعاهای ماه شعبان آمده که عادت رسول خدا(ص) در اوقات این ماه شریف روزه و شب بیداری بود: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَدْأَبُ فِی صِیَامِهِ وَ قِیَامِهِ، فِی لَیَالِیهِ وَ أَیَّامِهِ، بُخُوعاً لَکَ فِی إِکْرَامِهِ وَ إِعْظَامِهِ، إِلَى مَحَلِّ حِمَامِهِ، اللَّهُمَّ فَأَعِنَّا عَلَى الإِسْتِنَانِ بِسُنَّتِهِ فِیهِ وَ نَیْلِ الشَّفَاعَةِ لَدَیْه.»
راوی می گوید از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: «مَنْ صَامَ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ الْبَتَّةَ وَ مَنْ صَامَ یَوْمَیْنِ نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ دَاوَمَ نَظَرَهُ إِلَیْهِ فِی الْجَنَّةِ وَ مَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ زَارَهُ اللَّهُ فِی عَرْشِهِ مِنْ جَنَّتِهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ.» هر کس روز اول ماه شعبان را روزه بدارد، بهشت بر او واجب میشود و کسی که فقط دو روز از ماه شعبان را روزه بگیرد، خداوند به او نگاه می کند، هر روز و هر شب «فِی دَارِ الدُّنْیَا»... و همین نگاه پروردگار در بهشت به او ادامه پیدا خواهد کرد: «وَ دَاوَمَ نَظَرَهُ إِلَیْهِ». ولی نکته ی مهم آن است که هر کس سه روز ماه شعبان را روزه بگیرد، خدا را در عرشش ملاقات می کند، این تعبیر را درباره هیچ روزهای نداریم. مرحوم میرزا جواد آقا توضیح می دهند که این بیان شبیه بیان امام صادق(ع) در هنگام تلاوت سوره ی حمد در نماز است که با تکرار آیه ی «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعین» حال غشوه ای به حضرتش دست داد و هنگامی که از علت آن سؤال کردند فرمود: «مَا زِلْتُ أُرَدِّدُ هَذِهِ الْآیَةَ حَتَّى سَمِعْتُهَا مِنْ قَائِلِهَا.»
خلاصه سعی کنید تا آنجا که می توانید از روزه های ماه شعبان بهره ببرید؛ هرچند که هوا گرم است، ولی لذتش به همین گرم بودن هوا است. این روزه بدل ندارد و چون بدل ندارد گویی هر روز که روزه نگیرید از دست رفته است و اگر از الآن کمر همت نبندیم و خود را برای ماه رمضان و ورود به بارگاه خاص الخاص خداوند آماده نکنیم، به ما اجازه ی ورود نمی دهند.
لذا توصیه می کنم که شما جوانها نه به صورت افراط بلکه هر مقدار که می‌توانید از این ماه روزه بگیرید و روزهای دوشنبه و پنجشنبه و اوقات مختلف از این ماه را روزه بگیرید و آرام آرام خود را بسازید. و علامت ساخته شدن انسان آنست که هر چه به آخر ماه شعبان نزدیک می‌شویم، نورانیت و صفای انسان بیشتر می شود.
کسانی که نمی توانند همه ی ماه را روزه باشند، سعی کنند روزهای توصیه شده در این ماه و نیز دوشنبه و پنجشنبه های آن و یا آن سه روز معینی که در همه ی ماه ها به روزه ممتاز است (یعنی پنجشنبه ی اول و آخر و چهارشنبه ی وسط ماه را روزه بگیرند.
2- استغفارات هر روز ماه شعبان
نسبت به استغفارات هر روز ماه شعبان اهتمام داشته باشید که در مفاتیح هم ذکر شده است.
3- صدقه
صدقه در این ماه بیش از سایر ماه ها توصیه شده و اگر بشود هر روز صبح و شب -ولو به مقدار کم ولی منظم- صدقه داد بسیار خوب است. البته صدقه منحصر به پول نیست، بلکه صدقات اخلاقی مانند کمک فکری و معنوی به نیازمندان آن و یا خوشرفتاری و خوشرویی با دیگران و خصوصاً اطرافیان مصداق صدقه در روایات است.
4- مناجات شعبانیه؛ نشانی از عظمت ماه شعبان
مرحوم میرزا جواد آقا در کتاب «مراقبات» به مناسبت ماه شعبان نکاتی را بیان می کنند؛ از جمله فرموده اند که برکت هر ماهی به عظمت دعاهای وارده در آن ماه شناخته میشود و مناجات شعبانیه که در این ماه وارد شده، از غرر ادعیه ی شیعه میباشد که همه ی حضرات ائمه(ع) با آن مناجات می کردند. این نشان می دهد که این ماه از نظر مقام و مرتبه در کجا قرار دارد.
از همین رو مرحوم استاد می فرمودند که ما هم باید در این ماه به تبع حضرات ائمه(ع) به مناجات شعبانیه اهتمام ویژه داشته باشیم.
لذا باید این دعا در ماه شعبان به کرّات خوانده شود؛ یعنی حداقل روزی یکبار. سعی کنید در اوقات مختلف در روز و هر زمانی که حال خوشی داشتید، همچنین اگر توفیق داشتید در نماز وتر نیمه های شبتان به این مناجات بپردازید.
البته عبارات این دعا به حدی لطیف است که بسیار خوب است در سایر اوقات سال هم با آن مأنوس باشید؛ چنانکه امام امت(ره) عبارت «إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الِانْقِطَاعِ إِلَیْک...» را فراوان میخواندند. سعی کنید قسمتهای پایانی آن را که میفرماید: «أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَنِی مِمَّنْ یُدِیمُ ذِکْرَکَ وَ لَا یَنْقُضُ عَهْدَکَ وَ لَا یَغْفُلُ عَنْ شُکْرِکَ وَ لَا یَسْتَخِفُّ بِأَمْرِکَ إِلَهِی وَ أَلْحِقْنِی بِنُورِ عِزِّکَ الْأَبْهَجِ فَأَکُونَ لَکَ عَارِفاً وَ عَنْ سِوَاکَ مُنْحَرِفاً وَ مِنْکَ خَائِفاً مُرَاقِباً یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ رَسُولِهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیرا.» را در قنوت نمازهای یومیه، در نمازهای نافله و در اوقات مختلف سال پیوسته بخوانید.
در اینجا لازم است نکته ای را خدمت عزیزان تذکر دهم. ممکن یک زمان در موقعیتی قرار بگیرید و نفحات الهی لحظه‌ای شما را فرا بگیرد، اگر در آن حال حاضر جواب نباشید و به لکنت بیفتید، نمیتوانید به درستی دعا کنید. مثلاً ممکن است زیر قبه ی مطهر سیدالشهدا(ع)، در حال طواف خانه ی خدا، هنگام نماز یا... باشید و لحظه ای احساس کنید که در حال خاصی قرار گرفته اید،بدانید این نفحات الهی مثل برق میآید و میرود و اگر انسان در آن لحظه حاضر جواب نباشد نمی تواند درست دعا کند. لذا به دوستان توصیه میکنم که این فرازهای بلند مناجات شعبانیه را ملکه خود کنید تا حتی اگر در حال خواب هم حال خوشی به شما دست داد و خواستید دعا کنید، بلد باشید چگونه دعا کنید، از خداوند مقام وصل را بخواهید: «إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الإِنْقِطَاعِ إِلَیْک وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا الیک...»
بیان امام خمینی درباره ی مناجات شعبانیه
مقام معظم رهبری نقل کرده اند: «این مناجات شعبانیّه یک تحفه‌اى است که در اختیار ما قرار داده شده است. خب ما دعا خیلى داریم، همه‌ى این دعاها هم پر از مضامین عالى است، امّا بعضى یک برجستگى خاصّى دارند. من از امام بزرگوار، رضوان الله علیه، سؤال کردم، گفتم در میان این دعاهایى که از ائمّه علیهم‌السّلام رسیده است، شما به کدام دعا بیشتر علاقه‌مندید و دلبسته‌اید؟ فرمودند به دعاى کمیل و مناجات شعبانیّه؛»
امام(ره) خود در این باره فرموده‌اند: «من ندیده ام در ادعیه، دعایى را که گفته شده باشد همه‌ی امام‌ها این دعا را مى خواندند، در دعاى شعبانیّه این هست؛ امّا من یادم نیست که در یک دعاى دیگرى دیده باشم که همه‌ی ائمّه این را مى خواندند. این مناجات شعبانیه براى این است که شما را، همه را مهیا کند براى «ضیافة اللَّه»...
یک کج فهمی هایى در انسان هست که این کج فهمی ها گاهى خیلى زیاد مى شود. اینها دعا را نمى فهمند چى هست، لهذا، خیال مى کنند که حالا ما خوب، قرآن را مى گیریم دعا را رها مى کنیم. اینها نمى فهمند که دعا اصلًا چى هست. مضامین ادعیه را نرفته اند ببینند که چى هست، به مردم چى مى گوید، چه مى خواهد بکند. اگر نبود در ادعیه الّا دعاى مناجات شعبانیه، کافى بود براى اینکه امامان ما، امامان بحقند؛ آنهایى که این دعا را انشا کردند و تعقیب کردند. تمام این مسائلى که عرفا در طول کتاب‌هاى طولانى خودشان، یا خودشان مى گویند، در چند کلمه‌ی مناجات شعبانیّه هست؛ بلکه عرفاى اسلام از همین ادعیه و از همین دعاهایى که در اسلام وارد شده است، از اینها استفاده کرده اند...»[4]
5- فضیلت صلوات هنگام زوال ماه شعبان
در این صلوات، سراسر مراتب ولایت رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) بیان گردیده: « اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد» و بعد می فرماید: «شَجَرَةِ النُّبُوَّة»، نمی فرماید «آل محمد(ع)». این عبارت اشاره به این آیه ی شریفه دارد که میفرماید: «أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماء»[5]. «شجرة النبوة» شجره ی ولایت است که خداوند صفات آن را در این دعا از زبان معصوم(ع) برای ما بیان فرموده است.
وقت فضیلت این صلوات هم هنگام زوال خورشید است که موقع فضیلت نماز ظهر و یکی از اوقات خوش برای مناجات است.
6- ماه شعبان؛ بهار صلوات
ماه شعبان در میان سایر ماهها به کثرت صلوات اختصاص دارد. در این ماه با قرائت مداوم صلوات، با صلوات هنگام زوال ماه شعبان، با صلوات عصر روز جمعه که از اجله ی صلوات هاست و دیگر انواع صلوات های وارده، در اوقات مختلف ماه شعبان با مقام نوری پیغمبر اکرم(ص) ارتباط برقرار کنید. تمام اعمالتان در این ماه -قرائت قرآنتان، نمازهای مستحبتان، نمازهای شبتان و...- را به پیشگاه مقدس رسول اکرم(ص) هدیه کنید که همه ی برکاتمان از ایشان است.
ایام خاص ماه شعبان
روز سوم شعبان
توصیه ای که درباره ی روز سوم شعبان که روز ولادت سید الشهداء(ع) است، به دوستان دارم آنست که در این عید عزیز به در خانه ی صدیقه ی طاهره(ع) و یا رسول خدا(ص) هدیه ای ببرید و از آن بزرگواران به اندازه ی کرمشان درخواست هدیه نمایید. خداوند درباره ی سید الشهداء(ع) معامله ی دیگری دارد و بی حساب عنایت می کند؛ به خصوص کسانی که گرفتاری دارند، با این دعا به حضرتش متوسل شوند:
امام سجاد(ع) می فرمایند که پدرم در آخرین لحظات روز عاشورا و هنگامی که برای خداحافظی نزد من آمدند، دعایی را به من تعلیم دادند و فرمودندپسرم،دعایی را به تو تعلیم می دهم که مادرم از رسول خدا آموخت و او نیز از جبرائیل که در اوج سختی ها و غصه ها و بلایای عظیم که بر کسی فرو آید این دعا خوانده شود ومضمون آن مطابق نقل اقبال چنین است: «بِحَقِ یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ وَ بِحَقِ طه وَ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ، یَا مَنْ یَقْدِرُ عَلَى حَوَائِجِ السَّائِلِینَ، یَا مَنْ یَعْلَمُ مَا فِی الضَّمِیرِ، یَا مُنَفِّسُ عَنِ الْمَکْرُوبِینَ، یَا مُفَرِّجُ عَنِ الْمَغْمُومِینَ، یَا رَاحِمَ الشَّیْخِ الْکَبِیرِ، یَا رَازِقَ الطِّفْلِ الصَّغِیرِ، یَا مَنْ لَا یَحْتَاجُ إِلَى التَّفْسِیرِ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذَا...[6]»
شب و روز نیمه ی شعبان
از اجله ی ایام ماه شعبان، شب و روز نیمه ی آن است که یکی از چهار شب سال است که به احیاء و عبادت اختصاص دارد و احتمال شب قدر در آن می رود. بنا بر تفاسیری که از این شب عزیز شده، آن را به اسامی مختلف نامیده اند؛ از قبیل «لیلة البرات»، «لیلة الصک»، «لیلة الرحمة» و «لیلة المبارکة». چنانکه رسول خدا(ص) نقل می کنند: «کُنْتُ نَائِماً لَیْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ، فَأَتَانِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ(ص)، أَ تَنَامُ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ؟ فَقُلْتُ: یَا جَبْرَئِیلُ، وَ مَا هَذِهِ اللَّیْلَةُ؟ قَالَ: هِیَ لَیْلَةُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ، قُمْ یَا مُحَمَّدُ، فَأَقَامَنِی، ثُمَّ ذَهَبَ بِی إِلَى الْبَقِیعِ، فَقَالَ لِیَ: ارْفَعْ رَأْسَکَ، فَإِنَّ هَذِهِ لَیْلَةٌ تُفْتَحُ فِیهَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ، فَیُفْتَحُ فِیهَا أَبْوَابُ الرَّحْمَةِ وَ بَابُ الرِّضْوَانِ وَ بَابُ الْمَغْفِرَةِ وَ بَابُ الْفَضْلِ وَ بَابُ التَّوْبَةِ وَ بَابُ النِّعْمَةِ وَ بَابُ الْجُودِ وَ بَابُ الْإِحْسَان...» و سپس حضرت به گوشهه ایی از برکات این شب اشاره می نمایند.
چه بسا بنا بر تفسیری که مرحوم سید در اقبال مینمایند، مراد از ذکر فضایل این شب، بیان مرتبه ای از مراتب شب قدر باشد؛ چنانکه همین تفسیر برای سه شب قدر در ماه رمضان نیز بیان شده و عدم ذکر صریح شب قدر، نه به معنای عدم تعیین است، بلکه مراتب یک حقیقت است که از شب نیمه ی شعبان آغاز و در شب 23 ماه مبارک رمضان مستقر میشود. علی ای حال، احیای آن به دعا و نمازهای وارده و مراقبت در روز آن بسیار خوب است.
متأسفانه در این روزگار بیشتر اوقات مؤمنین در این شب به برگزاری جشن و سرور می گذرد که البته این خوب است و بزرگداشت میلاد امام عصر(عج) محسوب می شود، ولی نباید از برکات عبادت و تهجد در این شب غافل شد که رسول اکرم(ص) در اهمیت استغفار و دعا در این شب فرمودند: «هِیَ لَیْلَةٌ لَا یَدْعُو فِیهَا دَاعٍ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَهُ وَ لَا سَائِلٌ إِلَّا أُعْطِیَ وَ لَا مُسْتَغْفِرٌ إِلَّا غُفِرَ لَهُ وَ لَا تَائِبٌ إِلَّا یَتُوبُ عَلَیْهِ، مَنْ حُرِمَ خَیْرَهَا یَا مُحَمَّدُ فَقَدْ حُرِمَ». و از بهترین دعاهای این شب ارجمند که در سایر اوقات هم خوب است خوانده شود، دعای رسول اکرم(ص) است که می فرمودند: «اللَّهُمَّ اقْسِمْ لَنَا مِنْ خَشْیَتِکَ مَا یَحُولُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ مَعْصِیَتِکَ وَ مِنْ طَاعَتِکَ مَا تُبَلِّغُنَا بِهِ مِنْ رِضْوَانِکَ وَ مِنَ الْیَقِینِ مَا یُهَوِّنُ عَلَیْنَا بِهِ مُصِیبَاتِ الدُّنْیَا اللَّهُمَّ مَتِّعْنَا بِأَسْمَاعِنَا وَ أَبْصَارِنَا وَ قُوَّتِنَا مَا أَحْیَیْتَنَا وَ اجْعَلْهُ الْوَارِثَ مِنَّا وَ اجْعَلْ ثَارَنَا عَلَى مَنْ ظَلَمَنَا وَ انْصُرْنَا عَلَى مَنْ عَادَانَا وَ لَا تَجْعَلْ مُصِیبَتَنَا فِی دِینِنَا وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْیَا أَکْبَرَ هَمِّنَا وَ لَا مَبْلَغَ عِلْمِنَا وَ لَا تُسَلِّطْ عَلَیْنَا مَنْ لَا یَرْحَمُنَا بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین.»
همچنین کسانی که از قبل اهل نماز شب بوده اند، از نیمه ی شعبان و با نزدیک شدن به ماه مبارک، سعی کنند کیفیت آن را بهتر کنند و حداقل یک ساعت به اذان صبح برخیزند، و کسانی که تا به حال توفیق نداشته اند، از نیمه ی ماه به برکت امام عصر(عج) شروع کنند تا در ماه رمضان به راحتی و با نشاط برای تهجد و عبادت برخیزند که محروم حقیقی در این ایام کسی است که از رحمت های خاص الهی محروم بماند.
فضیلت دعای کمیل در شب نیمه ی ماه شعبان
ورود دعای کمیل در شب نیمه شعبان بوده است. این دعای عظیم الشأن به دعای خضر هم معروف است و گویی امیرالمؤمنین(ع) آن را به حضرت خضر(ع) یاد دادند. کمیل بن زیاد نخعی می گوید: ما شب جمعه‌ای نزد امیرالمؤمنین(ع) بودیم، دیدیم حضرت سر بر سجده گذاشتند و دعایی خواندند که ما تا آن موقع نشنیده بودیم، پس هنگامی که حضرت سر از سجده برداشتند، از ایشان درباره ی آن دعا پرسیدیم و حضرت آن را به ما تعلیم فرمود. انس با دعای کمیل در شبهای جمعه، به خصوص در قنوت نماز وتر خوب است. اگر بتوانید در تمام ماه شعبان در شبهای جمعه ی آن و علی‌الاخص در شب نیمه شعبان دعای کمیل را بخوانید، مطلوب است. امیرالمؤمنین(ع) بعد از تعلیم آن به جناب کمیل فرمودند: «مَا مِنْ عَبْدٍ یُحْیِیهَا وَ یَدْعُو بِدُعَاءِ الْخَضِرِ(ع) إِلَّا أُجِیبَ لَهُ.»
نکته ی دیگر آنکه در ماه مبارک رمضان، باید توجه به مقام نوری امام عصر(عج) و انس با ایشان به دعا و هدیه به محضر مبارکش بیشتر شود و انسان دائماً خود را در محضر جنابش ببیند و مقدمات این امر باید از شب نیمه ی شعبان آغاز گردد و تا پایان ماه شعبان ادامه یابد تا به ماه مبارک رمضان وصل شود. و لذا به توصیه ی مرحوم سید در اقبال، اعمال مستحب خود را در این ایام به پیشگاه مبارک امام عصر(عج) هدیه کنید؛ هرچند هر چه داریم از او است، ولی وظیفه ی هر رعیّتی شکر به در خانه ی ارباب است، به قدر استطاعت خود، که «إنّ الهدایا علی قدر مُهدیها... [7]»
فضیلت زیارت سید الشهداء(ع) در شب نیمه ی شعبان
از وظایف مهمی که نباید در شب نیمه ی شعبان ترک شود، زیارت سید الشهداء(ع) همراه با غسل است که از اهمّ کارهای این شب است. در روایت دارد که زائر حسین(ع) گویی خداوند را در عرش ملاقات می کند و این مطلب بیانگر ارزش فوق العاده ی زیارت سیدالشهداء(ع) در این شب است و طهارتی که زائر به برکت زیارت امام(ع) پیدا میکند؛ تا به آنجا که لایق زیارت الهی در عرش میشود.
اهمیت روزه ی پنجشنبه آخر ماه
مرحوم سید در اقبال اهمیت خاصی به روزه ی پنجشنبه ی آخر ماه شعبان می دهند، با این بیان که چون اعمال در این روز به محضر امام عصر(عج) عرضه می شود، سعی کنیم اولا روزه باشیم که آبرویمان کمتر برود و امام از ما ناخرسند نباشند که نارضایتی ارباب از رعیت موجب حرمان او در ماه رمضان می شود، و ثانیاً محاسبه ی دقیقی نسبت به گذشته ی خود بکنیم، چون در میان اهل الله ماه مبارک رمضان اول سال محسوب می شود و لذا در پنجشنبه آخر ماه شعبان محاسبه ی سال خود را بنماییم و سپس غسل و نماز توبه به جا آوریم. و خلاصه آخرین تلاش های خودمان را به کار بزنیم تا با قلبی پاک و رویی سپید به ماه الهی وارد شویم و لایق مخاطبات خاص پروردگار قرار گیریم.
توصیه ی دیگر مرحوم سید آن است که هر کس همه ی ماه شعبان را روزه گرفته، بهتر است برای استراحت دو یا سه روز پایانی ماه را روزه نگیرد تا برای ورود به ماه رمضان آماده شود، ولی کسانی که کمتر روزه گرفته اند، بهتر است سه روز پایانی را روزه بگیرند تا اولا به استقبال ماه مبارک الهی رفته باشند و او را با تشریف به منزل خود آورند و ثانیا بنا بر روایات، ثواب روزه های فوت شده در دو ماه را تحصیل کرده باشند.
و باز هم مراقبه و مراقبه و مراقبه!
مطلب پایانی آنکه شیطان در اواخر اوقات شریفه حملات بیشتری می کند تا برکات تحصیل شده در این ایام خوش را بگیرد، لذا اولا به تناسبی که به اواخر ماه شعبان و آستانه ی ماه رمضان می رسیم، باید مراقبه را بیشتر کرد و سعی کنیم حتی در محدوده ی گناه هم وارد نشویم، و ثانیا با کمال عجز از محضر یکی از حضرات ائمه(ع) یا صدیقه ی طاهره(ع) و یا یکی از حضرات اولیای الهی مثل قمر بنی هاشم(ع) درخواست کنیم که شفیع ما نزد پروردگار باشند و اعمالمان را نزد آنها به امانت بگذاریم تا اولاً نواقص آن را با کرمشان تکمیل نمایند و ثانیا در شب اول قبر که به آنها نیاز داریم به ما باز گردانند. به قول مرحوم سید، هرگز به اعمالمان در این ایام دلخوش نباشیم که هرچه داریم از خوان کرم اهل بیت(ع) است. و لذا هر روز ماه شعبان هنگام تلاوت صلوات هنگام زوال، از آنها بخواهیم شفیع ما در مدارج و معارج صعود باشند و لحظه ای ما را به خودمان واگذار نکنند.
