مقدمه محققین  بر کتاب النبوات و المنامات

حمد و سپاس ویژه‌ی خداوندی است که رحمت بی‌کران خویش را بربندگانش گسترانید و از لطف و کرم خویش، بالاترین مخلوقاتش را به سوی بندگان مبعوث فرمود و پیش از آن، آنان را از نعمت عقل محروم ننمود و عقل و نقل را دو بال عروج باورمندان به سوی خویش قرار داد. 

سنت نبوات و منامات نویسی از دیرباز در بین حکیمان مسلمان رایج بوده است بسیاری از فلاسفه جهان اسلام از جمله کِندی، شیخ اشراق، ملاصدرا و ملاهادی سبزواری(ره) رساله‌ای مستقل در باب نبوات و منامات دارند. در این رسائل غالبا به بحث از اثبات نبی، کیفیت دریافت وحی، کیفیت صدور امور خارق عادت، کیفیت رؤیا، تعبیر خواب و سایر مسائل مشابه پرداخته می‌شود. علامه طباطبایی(ره) نیز همچون حکیمان سلف بر همین منشا این سنت را پیموده است. ایشان در این رساله احوال عارض بر انسان را مورد بحث و واکاوی قرار داده اند و با معرفی انسان به عنوان موجودی علمی افزوده‌های بسیاری بر مباحث گذشتگان در این حوزه افزوده اند. عمده مباحث ایشان در این رساله مبتنی بر «نظریه اعتباریات» و «نفس‌شناسی حکمت متعالیه» است.

نگارش رساله «نبوات و منامات» توسط علامه طباطبایی(ره) در سال 1310 شمسی به پایان رسیده است. از ارجاعات درون رساله و تاریخ اتمام آن مشخص می‌گردد که این رساله پس از نگارش رساله‌های «برهان»، «مغالطه» و «اعتباریات» تدوین گشته است. از این جهت می‌توان رساله‌های مذکور را واسط در جهت فهم عمیق‌تر این رساله دانست.

این رساله -علی‌رغم آنکه دارای نوآوری‌های فراوانی در زمینه‌های کنش انسانی، حقیقت علم، رویا، انسان شناسی، سلوک عملی و خداشناسی می‌باشد اما متاسفانه مورد غفلت اهل نظر و بسیاری از علامه‌پژوهان واقع شده است؛ تا آنجا که حتی در برخی از زندگی‌نامه‌هایی که درباره علامه طباطبایی(ره) نگاشته شده، از این اثر نامی به میان نیامده است.

از دیگر وجوه اهمیت این رساله می‌توان به نقش این رساله در تقریب مباحث انسان شناسی فلسفی به مبادی علوم انسانی اشاره نمود؛ با نظری دقیق بر مباحث این رساله می‌توان این رساله را بسط فلسفه صدرایی به سمت علوم انسانی و اجتماعی دانست؛ با این وصف مطالعه این رساله به دانشپژوهان حوزه‌های روانشناسی، علوم تربیتی، فلسفه اخلاق، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، عرفان نظری و عرفان عملی توصیه می‌گردد.

رساله «نبوات و منامات» تاکنون حداقل دو مرتبه چاپ شده است^[1] که هریک خالی از اغلاط نیستند. این ضرورت احساس شد که پیش از ترجمه، رساله مجدداً تصحیح شود. تصحیح این رساله بر اساس نسخه‌ای به خط مرحوم محمدی گیلانی و نسخه‌ای به خط شریف علامه طباطبایی است که این نسخه اخیر، در تصحیح به عنوان نسخه اصلی مد نظر قرار گرفته است. در همین جا از جناب آقای پارسا صمیمانه سپاسگزاریم که متن نسخه ی نگاشته شده با قلم علامه طباطبائی را در اختیار مصححین و مترجمین این اثر قرار داده است.

در تصحیح پیش رو، علاوه بر دو نسخه خطی، نسخه‌های چاپی نیز ملاحظه شده‌اند. در تعلیقات، اختلاف نسخه مرحوم محمدی گیلانی با نسخه اصلی و اختلاف نسخ چاپی با نسخه اصلی ذکر شده است. آنچه از نسخه مرحوم محمدی گیلانی نقل شده، با حرف «م» مشخص شده است و آنچه از دو نسخه چاپی نقل شده، با حرف «ب» مشخص شده است. سایر تعلیقات در متن عربی نیز از مصحح می‌باشد. اما از آن جهت که رساله ی پیش رو کامل ترین نسخه از این رساله تا زمان انتشار می‌باشد بنا بر آن گردید که اصل نسخه ی رساله ی «النبوات و المنامات» که با خط شریف علامه طباطبائی نگاشته شده است در انتهای اثر در بخش ضمائم چاپ گردد. این موضوع بدان سبب است که چنانچه سهوا خطائی در متن تصحیح مشاهده شد و یا محققین به تصحیح صورت پذیرفته نقدی وارد دانستند به سهولت به متن اصلی اثر رجوع نمایند.

دشواری متن یکی از دلایل کم‌توجهی به این رساله می‌باشد. در این ترجمه سعی شده با اضافه‌کردن توضیحات مبیِّن و مزجی در داخل قلاب «[ ]»، ترجمه روان‌تر و فهم آن سهل گردد. از آنجا که متن این رساله، دشوار و مطالب آن بسیار عالی و راقی است. نمی‌توان ادعا نمود که این اثر، حقِ رساله «نبوات و منامات» را ادا کرده است اما امید است این اثر دریچه‌ای برای آشنایی و ارتباط بیشتر جامعه علمی با این رساله شریف باشد. با این وصف مطالعه ی چند باره و مباحثه ی مطالب این رساله در فهم بهتر مطالب به محققین کمک می‌نماید و از آنجا که فهم مباحث معرفتی تشکیکی می‌باشد با هر بار مطالعه ی این اثر افق جدیدتری روبروی خوانندگان اثر پدیدار می‌گردد.

لازم به ذکر است که مصحح و مترجمین این اثر صمیمانه از تمامی صاحب‌نظران و عزیزانی که این اثر را مطالعه می‌نمایند، تقاضا دارند انتقادات، پیشنهادات و خطاهای احتمالی را به اطلاع ایشان برسانند تا نکات اصلاحی در ویراست‌های بعدی اعمال گردد^[2].

در نهایت لازم است از همه عزیزانی که در تهیه این اثر ما را یاری نمودند تشکر نماییم؛ خصوصا حجت‌الاسلام پارسا که سخاوتمندانه نسخه‌ای به خط شریف علامه را در اختیار ما قرار دادند و دکتر مهدی سپهری و آقای جواد طالبی طادی که دربازخوانی و اصلاح نهایی اثر یاری‌گر ما بودند و مدیریت محترم انتشارات فیض فرزان و تمامی دست‌اندرکاران آن مجموعه که این اثر را در قالبی متین و آراسته به منصه ظهور رساندند. همچنین از حضرت استاد محمدتقی فیاض‌بخش بسیار سپاسگزاریم که با نگاه معرفتی خویش مقدمه‌ای ارزشمند و وزین بر این اثر نگاشته و بر غنای آن افزودند. از خانواده‌های خویش که با صبر و شکیبایی در تهیه این اثر ما را همراهی نمودند نیز صمیمانه سپاسگزاریم. امید است که این تحفه ناچیز مورد رضایت خداوند سبحان و حضرت ولیّ‌عصر(عج) قرار گیرد. رضوان الهی بر آن مرد نیک‌سرشت، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی باد که ما را بر خوان پربرکت این معارف حقه نشانید.

امیرحسین سلیمانی- سعید حسن‌زاده

23 بهمن 1396- تهران، دانشگاه امام صادق(ع)

پیوندهای مرتبط:

می توانید کتاب النبوات و المنامات را از اینجا تهیه نمایید.

سخن ناشر