بنده هر سال، آستانه ماه رجب که می شود، توصیه هایی به دوستان می‏کنم. این‏ها توصیه هایی است که مرحوم استاد به نقل از استادشان مرحوم علامه[ی طباطبایی] می فرمودند و مرحوم علامه هم از مرحوم حاج علی آقا[ی قاضی] نقل می‏کردند که چکیده آنها در کتاب اقبال مرحوم سید[بن طاووس] هست و رفقا می توانند به آنجا مراجعه کنند؛ یا کاملترش در المراقبات مرحوم آقا میرزا جواد [ملکی تبریزی] هست. بنده هم این توصیه ها را خدمت رفقا عرض می‏کنم:

رجب: ماه ولایت

اول اینکه: معروف است که ماه رجب «شهرالله» است؛ و این ماه متعلق است به وجود مبارک امیر مومنان(ع). با توجه به این روایت شریفه که می فرماید «انا مدینة العلم و على بابها»، و با توجه به این که شعبان ماه رسول اکرم(ص) است، باید گفت که باب ورود به ماه شعبان، ماه رجب می باشد. لذا اگر انسان رجب خوبی نداشته باشد، شعبان خوبی ندارد و اگر شعبان خوبی نداشته باشد طبعاً توحید خوبی ندارد؛ چون رمضان ماه پروردگار است، و بدون ورود به بیت ولایت رسول اکرم(ص) تبعاً ماه رمضان هم ماه بابرکتی برای فرد نخواهد بود. لذا از الان باید رفقا کمرشان را محکم کنند. الحمدلله رفقایی هم که اینجا می آیند چهره هایشان چهره های نورانی است. شما که دارید همت می کنید، ماه رجب را به طور جد همت کنید و واقعاً حیف است که این سه ماه رجب و شعبان و رمضان بیاید و انسان بار خودش را نبندد.

مراقبه و محاسبه

لذا توصیه ای که به نظر حقیر بالاترین و تمام توصیه است این است که ماه رجب را ماه مراقبه قراردهید، مراقبه‏ی جدی؛ «مراقبه از حرام». بنده اعتقادم این است هر کسی که بنایش در زندگی بر این باشد که حرام را مرتکب نشود و فرایض الهی را بجا بیاورد، او بارش را بسته. در روایت شریفه امیرالمومنین(ع) هست که می‏فرماید: «اعظم الورع (یا افضل الورع شک از بنده است) اجتناب المحارم»، بالاترین پرهیزکاری، و افضل ورع انسانها این است که محرمات را ترک کنند. البته نه اینکه منظور از محرمات شراب و امثالهم باشد. اینها که محرماتِ روشن است. بنده بارها عرض کرده‏ام که انسان باید گناه شناس باشد، بعد پرهیز کند. گناه شناس کیست؟ کسی است که احکام دینی اش را بداند، مسائل شرعیش را بداند. از مرحوم سید بحرالعلوم رسیده، از سید ابن طاووس و دیگران هم نقل شده که می گویند سالک باید مجتهد باشد. البته این مجتهد به معنی مصطلح منظور نبوده. چون در میان شاگردان این بزرگواران فراوان افراد معمولی بودند. مثلاً مرحوم مولاحسینقلی همدانی قریب به300 شاگرد داشتند که بسیاری کاسب و آدمهای معمولی بودند. به تعبیر استاد [سعادت پرور] با قلب نجس نمی شود عبادت کرد. چون آیه‏ی شریفه می فرماید که «إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ...» اصل آنچه که ما پیش خدا می بریم کلمه‏ی توحید است، ولی این کلمه توحید را در چه ظرفی بالا می‏بریم؟ در ظرف قلبمان. بعد در ادامه می فرماید: «...وَالْعَمَلُ الصَالِحُ یَرْفَعُهُ» اگر این قلب کثیف باشد، هرچه که ذکر بگوییم، عبادت کنیم و نماز بخوانیم، داریم آب زلال را در ظرف کثیف می ریزیم، خب باز کثیف می شود! لذا استاد می‏فرمودند که بیشترین اهتمام سالک در بدو حرکت باید این باشد که خودش را از کثافات پاک کند. لذا اجتناب از محرمات و مراقبه مرحله‏ی اول است و انسان باید حرام شناس باشد، لذا می فرمایند باید مجتهد باشد. لذا مجتهد به این معناست که کاملاً مرز حلال و حرام خدا را بشناسد، مستحبات را بشناسد، و اجتناب کند از محرمات و واجبات را انجام بدهد.

بنابراین اصلی ترین چیزی که در ماه رجب اهتمام می کنند مراقبه است. لذا «محاسبة النفس» که در مباحثمان عرض کردم رفقا بینی و بین الله مقید باشند که با شدت انجام بدهند.

سعی در حضور قلب در نمازها

مطلب بعدی که می‏خواهم عرض کنم این است که برخی از رفقا خودشان را برای کارهای مستحب به زحمت می‏اندازند، اما از کارهای واجب می‏مانند. رفقا به نماز شب خیلی اهتمام دارند. بنده هم نمی‏خواهم بگویم نداشته باشند. مرحوم آقا سید علی قاضی می فرمودند کسی که دنیا می‏خواهد نماز شب بخواند، آخرت می خواهد نماز شب بخواند، اما ایشان در دستورات عملی فرمودند نماز شب جزء مراتب متوسط است، نه در مراتب اول. یعنی اگر ما نمازهای یومیه‏مان با حال و با توجه و حضور قلب باشد، و اگر سعی کنیم نماز یومیه مان را درست کنیم، (به تعبیر مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی) آنچنان تلألوئی در زندگی انسان ایجاد می کند که انسان را برای نماز شب بیدار می کنند؛ دیگر لازم نیست با زحمت خودش را بیدار کند، با ساعت بیدار شود،‌ بلکه بیدارش می کنند. ولی به شرط اینکه روزش، روز خوبی باشد.

لذا بنده می‏خواهم یک دستور عملی برای همه‏ی رفقا بگویم. به همه‏ی آنهایی که صدای بنده را می‏شنوند عرض می‏کنم که بیاییم در این ماه رجب یک جو غیرت به خرج بدهیم. این غیرتها غیرت الهی را برمی انگیزید، خدا آدمهای غیور را دوست دارد؛ لذا اگر انسان با غیرت به میدان سیر و سلوک بیاید، خدا هم با غیرت دستش را می گیرد و بالا می برد. لذا من میخواهم این توصیه را به رفقا بکنم که از کمترین شروع کنید؛ و آن توصیه ایست که بارها عرض کرده‏ام که بیایید سعی کنیم نمازهایمان را با حضور قلب بخوانیم. کار خیلی سختی است، بنده هم قبول دارم که واقعاً کار سختی است؛ ولی «إنَّ أَخْذَ اَلْقَلِیلِ خَیْرٌ مِنْ تَرْکِ اَلْکَثِیرِ»، بیایید بنا بگذاریم که در میان 17 رکعت نمازهای یومیه، لااقل نماز دو رکعتی صبح را با حضور قلب بخوانیم. بعضی می فرمایند نمی شود، باز هم تنزل بدهید، لااقل در یک سوره‏ی حمد حضور قلب داشته باشیم. چرا نماز صبح را می‏گویم؟ چون عقبه‏ی نماز صبح وصل به خواب است و روح آرام گرفته و خواطر شیطانی در نماز صبح کمتر حمله میکند. ولی در نماز ظهر و مغرب و عشاء حمله ها شدیدتر است؛ لذا کنترل خواطر در نماز صبح راحت تر است. بیایید از اول ماه رجب تقریباً نذر کنید، (منظورم از نذر معنی مصطلحش نیست بلکه یعنی خود را در تنگنا بگذاریم و اگر عمل نکردیم خودمان را تنبیه کنیم.) که این کار را انجام دهید.

بیایید کاری که می‏گویم انجام دهید:‌ نازل‌ترین مرتبه‌ی حضور قلب بعد از رعایت مسائل فقهی توجه به معانی کلماتی است که می‌خوانیم. انسان قبل از این که هر عبارت را بخواند به معنایش توجه کند. اگر مثلاً «الرحمن الرحیم» را بدون توجه گفتید برگردید دو باره بگویید. نهایتاً سه بار این کار را بکنید. فتوای امام این بود که یک سوره را بیشتر از دو بار به طور کامل نمی توانیم بخوانیم. حتی اگر این هم نمی‌شود در نافله‌ی صبح تمرین کنید و دو بار سوره‌ی حمد را بخوانید و تمرین کنید که با حضور قلب باشد. همت کنیم و غیرت به خرج بدهیم. مقید شویم که این کار را بکنیم. خواهیم دید که خدا هم کمک می کند.

بیایید در ماه رجب برای یک هفته این کار را عمل کنید اگر موفق بود توسعه بدهید. کوتاه نیایید. بیایید در این ماه رجب تو دهن شیطان بزنید. بگویید بارپروردگارا توگفتی همه نمازم را با حضور قلب بخوانم، به تو قول می دهم یک نافله دورکعتی نماز صبح، آن هم فقط سوره حمدش را، با حضور قلب بخوانم! آن وقت ببینید خداوند چه معامله ای با ما می کند!

ما (خودم را می‏گویم) در سیر و سلوک، خوابیدیم آن وقت می گوییم خدایا کمکمان کن! تو که خوابیدی چه کسی کمکت کند؟ به قول مثنوی کسی که خواب است می شود بیدارش کرد ولی کسی که خودش را به خواب زده نمی شود بیدارش کرد. ما خودمان را به خواب زده‏ایم، هی می‏گوییم خدایا چرا دست ما را نمی‏گیری؟! چرا ماه رمضان می‏آید و می‏رود ولی هیچ اتفاقی برای من نمی‏افتد؟! چون من همان آدم سابقم! بابا بلند شو یک خورده تکانی بخور! و الان بهترین وقت این تکان است!

عظمت ماه رجب

ماه رجب اول ماه‏های حرام است! مرحوم سید در اقبال می نویسد که عرب جاهلی از ما باغیرت‏تر بود! چون عرب جاهلی ماه رجب را ماه حرام قرارداد، به این مفهوم که حرمت این ماه را حفظ کرد و در این ماه غارتگری نمی کرد، جنگ نمی‏کرد. اجازه می‏داد که هم خودش کمی آرامش داشته باشد و به زندگیش برسد و هم به دیگران اجازه می داد. مرحوم سید میگوید بیائیم در ماه رجب حرمت آن را حفظ کنیم.

بنده آن روایت شریفه را که مرحوم میرزا جواد آقا در المراقباتشان دارند قبلاً خدمت رفقا خوانده ام (البته من آن را از اقبال نقل می کنم) می فرماید: اول شبهای ماه رجب ملکی در آسمان هفتم ندا می دهد (این که گفتند آسمان هفتم حساب دارد، یعنی گویی این ندا برای همه‏ی خلق است) «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى نَصَبَ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ الدَّاعِی فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ یُنَادِی ذَلِکَ الْمَلَکُ کُلَّ لَیْلَةٍ مِنْهُ إِلَى الصَّبَاحِ» تا صبح این ملک فریاد می زند در شبهای ماه رجب که «طُوبَى لِلذَّاکِرِینَ» خوش بحال آدمهایی که این شبها به غفلت نخوابند «طُوبَى لِلطَّائِعِینَ» خوش به حال آنهایی که شبهای ماه رجبشان کمی با شبهای دیگر فرق دارد. «وَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی» اگر کسی در این شبها با من مجالست بکند، من هم با او مجالست می کنم، «وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی» این روایت «عبدی أطعنی حتی أجعلک مثلی» را خیلی‌ها نمی‌پذیرند. می‌گویند ضعیف السند است. اگر این طور باشد دعای ناحیه مقدسه که از ناحیه امام زمان (عج) صادر شده که می فرماید «لَا فَرْقَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهَا إلَّا أَنَّهُمْ عِبَادُکَ وَ خَلْقُکَ» را چه می‌کنید؟ این روایت را چه کار میکنی که پروردگار می فرماید «أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی.» مرحوم میزا جواد آقا [ملکی تبریزی] می فرمود اگر روایت این طور بود که مثلاً من أطاعنی فأنا مطیعه باز کمتر سنگین بود. خداوند آنقدر به کسانی که به شبهای ماه رجب اهمیت می دهند خضوع می کند که می فرماید «مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی، أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی» ما جای دیگر اینطور تعبیری نداریم. بعد می فرماید «و غَافِر مَن إستَغفَرَنی» اگر در این ماه کسی واقعاً در خانه‏ی من بیاید و استغفار کند، من می‏آمرزمش «الشَّهرُ شَهری و العَبدُ عَبدی و الرَّحمَةُ رَحمَتی فَمَن دَعانی فی هذَا الشَّهرِ أجَبتُهُ» کسی که در این شبها بیدار شود و با من مناجات کند، قطعاً بداند که من جوابش را می‏دهم و «مَنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُه»ُ

لذا رفقا در شبهای این ماه ذکر یونسیه را در قنوت نماز وتیره و در قنوت نمازهای واجبشان بخوانند بگویند  «ظلمت نفسی و اغفر لی ذنبی٬ انی کنت من الظالمین...»  تا آنجا که می فرماید «جَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ حَبْلًا بَیْنِی وَ بَیْنَ عِبَادِی فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَیَّ» من این ماه را ریسمانی بین خودم و بنده هایم قرارداده ام، کسی که چنگ بزند به ماه رجب نمی شود که به من نرسد.

استاد [سعادت پرور] خیلی به «دعای ناحیه مقدسه» اهتمام داشتند و می فرمودند این دعا را هر روز بخوانید. ایشان به اذکار صبح و شب این ماه اهتمام زیاد داشتند. و در مرحله بعد هر کسی به اندازه‏ی توانش سایر اذکار ماه رجب را انجام دهد. رفقا به اعمال شب اول ماه رجب خیلی اهمیت بدهند. بین اهل الله این معنا هست که اگر یکی از عزیزان ما از سفر بیاید با تمام توان به استقبالش می رویم؛ استقبال جدی ما از ماه رجب در شب اول ماه رجب است. لذا مرحوم حاج شیخ عباس قمی در مفاتیح دستوراتی دادند و شب اول ماه رجب را انسان باید خیلی اهتمام داشته باشد. لذا اگر بشود که انسان بیدار باشد خیلی خوب است.

نکته دیگر که فراموش شد عرض شود غسل توبه است که در اعمال ماه ذی القعده آمده است تا پاک وارد این ماه شویم.