در دوران شیر دهی، ضمن آن که مادران نیازهاى جسمى فرزندان را برآورده مى سازند، بسیارى از صفات و ملکات خود را به فرزند منتقل مى نماید. اهمیّت این دوران به گونه اى است که خداوند متعال از جمله دلایل احترام به مادر را مربوط به دوران شیرخوارگى فرزند مى داند.

(وَ وَصَّیْنَا الاِْنسَـنَ بِوَ لِدَیْهِ إِحْسَـنًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُو کُرْهًا وَ وَضَعَتْهُ کُرْهًا وَ حَمْلُهُو وَ فِصَــلُهُو ثَلَـثُونَ شَهْرًا)^[1]

و انسان را ]نسبت[ به پدر و مادرش به احسان سفارش کردیم. مادرش با تحمّل رنج به او باردار شد و با تحمّل رنج او را به دنیا آورد. و بار برداشتن و از شیر گرفتنِ او سى ماه است.

ارزش مادران رضاعى و احترام پیامبر اکرم ـ صلّى الله علیهوآلهوسلّم ـ به مادر رضاعى خود، قابل تأمل است. امام باقر ـ علیه السّلام ـ درباره ى دقت در انتخاب مادر رضاعى مى فرماید:

«عَلَیْکُمْ بِالْوُضّاءِ مِنَ الظُّؤْرَةِ فَإِنَّ اللَّبَنَ یَعْدِى.»^[2]

بر شما باد که دایه ى خوب و زیبا براى اطفال تان بگیرید که آثار روانى، از طریق شیر منتقل مى شود.

تأثیر شیر مادر در دوران شیرخوارگى و انتقال روحیات مادر در این دوران به حدّى عمیق است که حتّى طبیعت کودک را تغییر مى دهد.

پیامبر گرامى اسلام ـ صلّى الله علیهوآلهوسلّم ـ فرمود:

«لا تَسْتَرْضِعُوا الْحَمْقاءَ فَإِنَّ اللَّبَنَ یُعْدِى وَ إِنَّ الْغُلامَ یَنْزِعُ إِلَى اللَّبَنِ یَعْنِى إِلَى الظِّئْرِ فِى الرُّعُونَةِ وَ الْحُمْقِ.»^[3]

براى شیر دادن به فرزندانتان، دایه ى احمق انتخاب نکنید; زیرا شیر، روحیّات را منتقل مى کند و فرزند در حماقت (یا تیزهوشى) و تنبلى (یا چابکى) شبیه دایه خود مى شود.

در روایات فوق هر چند بیشتر بر تأثیر خصوصیات جسمانى مادر توسط شیر بر فرزند تأکید شده، ولى در برخى روایات بر تأثیر حالات روحى و صفات اکتسابى مادر توسط شیر بر فرزند اشاره شده است.

امام على ـ علیه السّلام ـ فرمود:

«تَوَقَّوْا عَلى أَوْلادِکُمْ مِنْ لَبَنِ الْبَغِىِّ مِنَ النِّساءِ... فَإِنَّ اللَّبَنَ یُعْدِى.»^[4]

فرزندان خود را از شیر زنان بغى و زشت کار حفظ کنید... که شیر آثار خود را منتقل مى کند.

این تأثیر تا به آن جا است که اعتقادات دینى مادر و میزان حب و بغض او نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السّلام ـ در فرزند مؤثر است.

به جا است خوانندگان محترم، در خصوصیات و حالات روحى مادران بزرگ تاریخ ـ که خداوند از آنان به نیکى یاد مى کند ـ دقت نمایند; از جمله مادران حضرات اسماعیل، اسحاق، یحیى، مریم، عیسى و موسى ـ علیهم السّلام ـ که همگى در طهارت، تقوا، ادب و دیگر صفات خوبى که یک مادر باید بدان آراسته باشد، مشترکند. بر عکس خداوند مادر فرزند نوح و لوط ـ علیهماالسّلام ـ را به بدى و همکارى با کفار یاد مى کند.^[5] البته فرزندى که در دامن چنین مادرى تربیت مى شود، همگام پدر نخواهد بود.

ما هرچند نمى خواهیم با استناد به ظاهر آیات قرآن در این باب، اصل کلى نتیجه بگیریم ولى با مؤیدهاى دیگرى که در آیات است مى توان به جرأت ادعا کرد که نقش مادر در تربیت فرزند، اگر بیشتر از پدر نباشد، کمتر نیست. مثلا حضرات اسماعیل و اسحق ـ علیهماالسّلام ـ دو فرزند متّقى و صالح حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ هستند که خداوند هر دو را به نیکى و بزرگى یاد مى کند. هر چند هر دو از یک پدرند، ولى فضایل حضرت اسماعیل ـ علیه السّلام ـ تا به آن جا مى رسد که ذبیح الله مى گردد و افتخار شاگردى پدر را در ساختن خانه خدا مى نماید و شرافت او به آن جا مى رسد که خاتم انبیا ـ صلّى الله علیهوآلهوسلّم ـ و ائمه طاهرین ـ علیهم السّلام ـ همگى از نسل ایشان هستند.

راز و رمز این تفاوت ها را باید در تعبد و تقواى مادرش هاجر و شکستگى روحى او در تنهایى زندگى در بیابان هاى حجاز و راز و نیاز با پروردگار و تسلیم و توکل او در امتثال اوامر الهى جستجو کرد.

کودک، مادامى که در رحم است، در محیطى آرام زندگى مى کند و با صدایى جز ضربان منظّم قلب مادر آشنا نیست و تا مدت ها بعد از تولد، ضمن آن که باید در محیط آرامى باشد تا تحت فشار قرار نگیرد، با شنیدن صداى ضربان قلب مادر، احساس آرامش بیشترى مى کند. بنابراین کوکانى که از شیر مادر تغذیه مى شوند، از آرامش بیشترى برخوردار خواهند بود که در رشد کودک بسیار موثر است. همچنین شیر دادن لذّت روحى و آرامش روانى براى مادر ایجاد مى کند که در روابط آینده ى فرزند و والدین بسیار مؤثر است.