سخنی کوتاه درباره این ترجمه
قرآن اقیانوس پهناوری است که هیچ غواصی به ژرفای آن نمی رسد و چشمه زلال جوشانی است که هرگز خشک نمی شود و حبل الله متین و استوارترین رشته ارتباط انسان به سوی توحید و رضوان الهی است، در گذر زمان هرگز کهنه و فرسوده نمی شود و سفره گسترده مهمانى خدا در پیش روی انسان ها است، تا به هر اندازه که مىتوانند، از آن بهره گیرند؛ که رسول خدا(ص) فرمود: «إنَّ هذَا القُرآنَ مَأدُبَةُ اللَّهِ، فَتَعَلَّموا مِن مَأدُبَتِهِ مَا استَطَعتُم.»[1]
بنا بر این، تمامی انسان ها، مخاطب قرآن هستند، لذا چاره ای جز ترجمه و برگردان آن به زبانهای مختلف نیست و در این زمینه هرچند تلاشهای فراوان صورت گرفته است، ولی ترجمه قرآن همچنان امری دشوار و پیچیده است؛ زیرا هر زبان فرهنگ خاصی در معانی واژه های خود دارد و یافتن معادل آن در زبان دیگر دشوار و گاه غیر ممکن است. و افزون بر این، گوینده در هر زبان معانی مراد خود را علاوه بر انتخاب واژگان مناسب در قالب ترکیب کلمات منتقل می نماید و در چنین قالبی هرچند مفردات کلمات و معانی آنها نقش مهمی در انتقال معنا را دارند ولی این عبارتها هستند که اسرار و اشارت های فراوان را با ترکیبها و فضا سازی های مختلف خود به شنونده منتقل می‌نمایند و هرگز تبدیل آنها به زبان دیگر مقدور نیست چنان‌که ترجمه مثنوی‌ها و یا غزلیات نغز پارسی به زبان دیگر هرگز زیبایی های آن را نمی تواند منتقل نماید و اگر چنین صعوبتی در ترجمه کلام بشری است به طریق اولی در ترجمه آیات الهی با اسرار فراوانی که در آن ها است وجود دارد.
بر این اساس، شایسته است خوانندگانی که تا حدودی با ادبیات عرب آشنایی دارند برای ترجمه قرآن در ابتدا به معانی لغات مشکل مراجعه نمایند و در موارد ضروری و درک عبارت به ترجمه های قرآنی مراجعه کنند. یکی از محاسن این روش این است که در آیات و روایات فراوان تأکید بر انس مستقیم با قرآن و بهره مندی از تلاوت آیات الهی و تدبر در آنها شدیم و مجموعه آنها نشان از اسرار فراوان مزایای مراجعه مستقیم به قرآن می دهد. از این گذشته، ملکه حفظ آیات الهی هنگامی در خواننده شکوفا می شود که عادت به مراجعه مستقیم به قرآن نماید و در هر مسئله اصل آیه با همه زیبایی هایی که دارد در ذهن او نقش ببندد نه آنکه ابتدا ترجمه را بخاطر آورد و سپس با تأمل اصل آیه را مرور نماید.
اما نکته مهم دیگر در آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن آنکه هرچند گستره واژه‌های آیات قرآن بنا بر استقراء لغت نامه های قرآنی حدود دو هزار واژه است ولی لغات پر استعمال آنها که در بیشتر آیات قرآن تکرار می شود به کمتر از سیصد لغت می رسد بنابراین اگر قرآن آموز طی برنامه منظمی با روش مراجعه به ترجمه لغات مأنوس با قرآن باشد در مدت کوتاهی ترجمه لغات پر استعمال قرآنی برای او با مشتقاتش ملکه می شود و در نتیجه در آیات مشابه می تواند بدون مراجعه به معنای لغت آیه را ترجمه نماید و کم کم با ترجمه بخش عمده ای از قرآن آشنا می شود.
ویژگی های ترجمه حاضر
- در این اثر در ترجمه لغات از واژه نامه های معتبر زبان عربی استفاده شده است و در میان کتب تفسیری نیز در درجه اول به دو تفسیر فخیم شیعه مجمع البیان نوشته علامه طبرسی و نیز المیزان فی تفسیر القرآن نگاشته علامه طباطبایی مراجعه شده است.
- در موارد اختلافی که احتمالات گوناگون در ترجمه یک لغت می رود ملاک انتخاب را تفسیر المیزان قرار داده ایم تا در بیان نکات ظریف تفسیری از دقت نظر مؤلف ژرف نگر آن بهره برده باشیم.
- با توجه به محدودیت محل لغات، به ترجمه واژه های مشکل به صورت روان بسنده شود و ان شاء الله در اثر دیگری که با قطع بزرگتر ارائه خواهد شد به ترجمه لغات بیشتری خواهیم پرداخت.
- ترجمه مفردات آیه با توجه به سیاق آن است و لذا تفاوت ترجمه یک لغت در آیات گوناگون به دلیل تفاوت در سیاق آیه است. لذا در مواردی که گریزی از ترجمه ترکیبی نبوده، عبارت آیه ترجمه شده است.
- در مواردی که حروف منفصل از کلمه ای در فارسی به صورت متصل ترجمه می شود حرف مربوط در لغت ذکر شده و در سایر موارد تنها به ترجمه لغت اکتفا شده است.
- با استفاده از کامپیوتر تمامی موارد مشابه با لحاظ امکان تفاوت معنا، یکسان سازی شده است.
پیشنهاد ما در آشنایی با مفاهیم قرآنی و روش استفاده از ترجمه حاضر
هرچند در این مختصر نمی توان به تفصیل در باره روش آشنایی با مفاهیم قرآنی سخن گفت ولی به بهانه ترجمه حاضر به اختصار نکاتی را اشاره می نماییم.
مخاطب این طرح کسانی هستند که آشنایی کمی با ادبیات عرب دارند و در نتیجه می توانند با مراجعه مستقیم به قرآن و فراگیری لغات مشکل بخش عمده آیات را معنا نمایند و در این صورت گام های زیر در درک مفاهیم قرآنی را توصیه می نماییم.
گام نخست: آشنایی اجمالی با مفاهیم قرآنی است، به این ترتیب که از قرآن آموز می تواند از ابتدای قرآن و یا سوره هایی که بیشتر با آنها مأنوس است روزانه یک و یا دو صفحه را با دقت بخواند و لغات مشکل را از کنار صفحه استخراج نماید.
گام دوم: این روش را به تناسب ورزیدگی در فهم آیات سرعت ببخشد و روزانه انس خود با قرآن را بیشتر کند و سرانجام با این روش یک دور ختم قرآن نماید.
گام سوم: مرور مجدد با دقت بیشتر در لغات مشکل است به این ترتیب که از اول قرآن شروع به خواندن منظم روزانه قرآن نماید و بدون مراجعه به ترجمه های قرآنی باید بتواند تنها با مراجعه به معنای لغات مشکل آیات را ترجمه نماید و لغات مشکلی را که در دور قبل فراموش نموده با مداد در حاشیه قرآن خود علامت بزند و در دفتر مستقلی نیز با ذکر آیه مربوطه یادداشت نماید و در طول روز جمعا به مدت نیم ساعت مروری بر آنها با عنایت به آیات مربوطه داشته باشد.
گام چهارم: آشنایی با ظرایف واژه های قرآنی و تفاوت معانی لغات مترادف است. این مرحله می‌باید بعد از چند بار مرور آیات مشکل قرآن و تکرار قدم سوم انجام گیرد و قرآن آموز در قدم چهارم تسلط نسبی بر آیات قرآن و معانی آنها پیدا کرده باشد و در این مرحله با استفاده از کتاب تفسیر مفردات واژه های قرآنی کاوش در معانی دقیقتر آیات قرآن نماید و نکاتی را که به دست می آورد ذیل هر آیه در دفتری استخراج نماید و البته در این زمینه می توان از نرم افزارهایی که خاص این منظور طراحی شده استفاده نماید.
گام های بعدی آشنایی تخصصی تر با فضا سازی های آیات الهی در بیان وقایع و یا معارف قرآنی است تا از این مرحله به بعد وارد موسوعه های تفسیر قرآن شود که توضیح آنها در این مختصر نمی گنجد.
والله الهادی
کاوس روحی برندق محمد تقی فیاض بخش
